خبر کشف دروازه ۱۲ متری شهر پارسه در تخت جمشید، درست هنگامی منتشر شد که انواع تهدیدها از فرونشست زمین و هجوم گلسنگ‌ها گرفته تا دخالت در عرصه و حریم بر این یادگار دوران شکوه و جلال ایران سایه افکنده است؛ به‌طوری‌که بیم تخریب این محوطه باستانی حالا از مهم‌ترین دغدغه‌های کارشناسان و کنشگران میراث فرهنگی است. آن‌ها تاکید دارند که تخت جمشید هنوز راز و رمزهای نهفته بسیار دارد و نمی‌توان پایانی برای کاوش‌های باستان‌شناسی آن متصور شد.

گواه بلامنازع نیز همین دروازه ۱۲ متری شهر پارسه است که به گفته علیرضا عسکری چاوردی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، در پی ۱۲ سال همکاری مشترک دانشگاه‌های شیراز و بولونیای ایتالیا  از دل خاک بیرون آمده است. 

عسکری چاوردی، نخستین‌ بار مهرماه سال گذشته خبر کشف دیوار شرقی دروازه پارسه تخت جمشید را اعلام کرد و «نمایان شدن سرتاسر دیواره شرقی دروازه پارسه با آجرهای لعاب‌دار رنگین» را یکی از «مهم‌ترین و جالب‌ترین» کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه دانست.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، روز پنج‌شنبه ۲۶ مهرماه، طی مراسمی در دانشگاه شیراز بار دیگر درباره کشف جدید در تخت جمشید اطلاع‌رسانی کرد و با استناد به کاوش‌های باستان‌شناسی گفت که شهر پارسه شهری بزرگ پیرامون تخت‌گاه امروزی تخت جمشید بوده و برج و بارو داشته است. چنانچه در همه الواح کشف‌شده تخت جمشید نیز از آن با عنوان «شهر» نام برده شده است.

عسکری چاوردی، شهر باستانی پارسه را نوعی «باغ‌شهر» توصیف کرد و گفت احتمالا شیراز «میراث شهر باستانی پارسه باشد که چنین الگو‌های شهری در دل آن نیز تداوم یافته است».

به گزارش خبرگزاری ایرنا، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به آرامگاه شاهان هخامنشی در پارسه و تخت‌گاه تخت‌ جمشید اشاره کرد و گفت که هدف مطالعه مشترک دانشگاه‌های شیراز و بولونیا شناسایی موقعیت تخت‌گاه و شهر باستانی پارسه بود.

از سخنان این استاد دانشگاه چنین برمی‌آید که ویرانه‌های شهر پارسه درست در جایی کشف شده‌اند که حالا زمین‌های زراعی‌اند و چاه‌های آن‌ها در مجاورت تخت جمشید تهدیدی جدی علیه این محوطه باستانی‌اند. حال آنکه حتی برای باستان‌شناسان نیز ‌پیش‌بینی‌پذیر نبود که دروازه‌های شهر پارسه در چنین جایی کشف شود. عسکری چاوردی نیز به این موضوع اشاره کرد و گفت: «در دل محوطه باستانی، که امروزه در اطراف آن کشاورزی می‌شود، یک سازه از آجر‌های لعاب‌دار کشف شده که بسیار ارزشمند است؛ زیرا در آن سازه ۱۷۰ آجر شناسایی شد که حاوی حروف‌هایی متنوع بود.»

به گفته این باستان‌شناس، کشف خطوط بابلی و ایلامی در کاوش اخیر نشان می‌دهد که بخش‌هایی از شهر باستانی پارسه پیش از دوره داریوش ساخته شده است.

او آثار نویافته در حریم تخت جمشید را نیز مثال زد و گفت: «در این کاوش‌ها متوجه تعداد زیادی محوطه باستانی شامل ساختمان‌های دوره هخامنشی شدیم؛ به همین دلیل است که همواره بر حریم درجه یک تخت جمشید و ضرورت حفاظت از ان تاکید کرده‌ایم.»

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید درباره اهمیت کشف دروازه شهر پارسه گفت: «اکنون می‌دانیم که پارسه باغ‌شهری برخوردار از سیستم‌های آبیاری و دارای ویلا‌هایی بوده و نه‌تنها تخت‌گاه تخت جمشید که مجموعه شهر پارسه نیز الگوی شهری پردیس را داشته است.»

او در ادامه افزود که در این کاوش‌ها، حجم گسترده‌ای از اشیای تاریخی در جایی که تصور نمی‌شد به دست آمد. این اشیا و نشانه‌های نویافته نشان می‌دهند کارگاه‌های موادی که برای ساخت تختگاه تخت جمشید استفاده می‌شد در شهر پارسه بوده است.

دروازه شهر پارسه در حدود ۳۰ در ۴۰ متر ابعاد و ۱۲ متر ارتفاع داشته و اکنون قرار است ویرانه‌های آن به سایت موزه تبدیل شود.

قدمت دروازه شهر پارسه، با توجه به کتیبه‌های میخی، بابلی و عیلامی موجود در آن، به دوران پادشاهی هخامنشیان بازمی‌گردد. این دروازه باشکوه در مقیاسی وسیع‌تر طرح دروازه معروف ایشتار (حدود ۵۸۰ پیش از میلاد) را تکرار می‌کند که پیش از ساخت تختگاه تخت جمشید در دوره یکی از دو پادشاه نخست پارس‌ها بنا شده است.

کاوشگران ایرانی و ایتالیایی در سال ۱۳۹۹، پس از حدود یک دهه کاوش، اسناد و مدارکی کشف کردند که نشان می‌داد کوروش بزرگ، بنیان‌گذار سلسله هخامنشی، فرمان ساخت دروازه پردیس پارسه را به افتخار فتح بابل صادر کرده و عملیات ساخت این دروازه در دوران فرزندش کمبوجیه پایان یافته است.

این دروازه کاملا از آجر و خشت ساخته شده و سرتاسر نمای داخلی و بیرونی آن با آجرهای رنگین تزیین شده است. بخش پایین دیوارها نیز به گل‌های لوتوس مزین و بدنه و نمای آن‌ها به انواع پنل‌های رنگین از حیوانات اسطوره‌ای، نمادها و سمبل‌های فرهنگی ایران باستان، هخامنشیان، عیلامیان و سایر تمدن‌های بین‌النهرین آراسته است.

پارسه شکوه‌مندترین شهر ایران باستان، که دروازه‌ای زیبا هم‌طراز با دروازه بابل داشت، در فاصله سه کیلومتری غرب کاخ‌های تخت جمشید قرار دارد. 

کشف دروازه پارسه، هم‌زمان با هشدارهای پیاپی درباره مخاطراتی که تخت جمشید را تهدید می‌کنند، خبرساز شده است. طی ماه‌های اخیر، کارشناسان به‌تناوب درباره خطر فرونشست زمین به‌دلیل برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و چاه‌های کشاورزی در نزدیکی تخت جمشید هشدار دادند. هجوم گلسنگ‌ها نیز، که عامل تهدیدکننده نقش‌برجسته‌های تخت جمشید و شماری دیگر از بناهای تاریخی است، در کانون توجه قرار گرفته است.

دخالت‌های هدفمند در عرصه و حریم این محوطه باستانی، از جمله معدن‌کاری در کوه رحمت، فعالیت پتروشیمی در مرودشت، و نبود بودجه اختصاصی برای محافظت و نگهداری از تخت جمشید نیز مزید بر علت شده‌اند.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید، اواخر خردادماه امسال افشا کرد که سازمان برنامه‌ و بودجه از دو سال پیش ردیف اعتباری تخت‌ جمشید و نقش رستم از محل فروش بلیت را قطع کرده است و در این شرایط اگر از محل اعتبار استانی بودجه‌ای باقی بماند، به تخت جمشید اختصاص داده می‌شود.

پیشینه تخت‌ جمشید به دو هزار و ۵۰۰ سال پیش و به دوران پادشاهی داریوش بزرگ بازمی‌گردد. داریوش بزرگ در ساخت تخت جمشید یا همان پارسه نقش بسیار داشت، اما پس از او نیز فرایند ساخت تخت جمشید به دستور دیگر پادشاهان هخامنشی ادامه یافت. این محوطه باستانی در مرودشت استان فارس واقع است و سالانه هزاران نفر از علاقه‌مندان تاریخ را به سوی خود فرامی‌خواند.

تخت جمشید در سومین سال پیوستن ایران به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو و با تلاش افرادی ازجمله شهریار عدل، به فهرست میراث جهانی افزوده شد. این محوطه تاریخی پس از انقلاب ۱۳۵۷ به شکلی هدفمند در معرض تهدید جدی قرار گرفت.